fbpx
Güzellik

Takviye Gıdalar

“Kesin çözüm”, “%100 doğal”, “Tedavi eder”, Sigarayı bıraktırır”, Zayıflatır”, “Metabolizmayı hızlandırır” vb. başlıklarla takviye gıdalarla(!) her gün televizyonda veya internette sık sık karşılaşırız. Çevremizden de sık sık duyarız: “Zinde hissetmek için şunu kullanıyorum, bağışıklığım güçlensin diye bunu kullanıyorum…” Ve içimizden hemen ben de mi kullansam diye geçiririz. Hatta bazen direkt aktara ya da eczaneye gidip alırız da. Şu anda dikkat çeken çeşitli reklamlar ve diğer pazarlama yöntemlerinin de sayesinde takviye gıdalar çeşitli amaçlarla geniş bir kitle tarafından kullanılmaktadır. Bu amaçlar zinde hissetmek, hafıza güçlendirmek, bağışıklığı güçlendirme ve hastalıklara direnç kazanma, cilt sağlığı, yaşlanmayı geciktirme vb. kozmetik amaçlar ve belli bir hastalığı tedavi etme şeklinde sıralanmaktadır. Peki gerçekten bu etkileri sağlarlar mı? Komşundan, arkadaşından öğrendiğin takviyeyi sen de kullanabilir misin? Takviye gıdalar reklamlarda gösterildiği gibi güzel, renkli bir hayat sağlar mı? Doğal mıdır veya doğal her gıda güvenli midir? Ve daha pek çok soru… Bu yazımda takviye gıdalara doğru açıdan bakmayı öğreneceğiz. Öncelikle tanımıyla başlayalım, nedir bu takviye gıda/ gıdalar?

Takviye gıda ne demektir? Takviye gıdalar nelerdir?

Anlamı aslında adından da anlaşılmaktadır. Takviye; kuvvetlendirme, yardımcı kuvvet, destek demektir. Takviye gıda da normal beslenmeyi desteklemek amacıyla kullanılan besin öğeleri ve botanikleri (bitkiler, algler, mantarlar) içeren ürünlerdir. Daha geniş tanımıyla takviye edici gıdalar, resmi gazetede yayınlanan 5996 sayılı kanun kapsamında “Normal beslenmeyi takviye etmek amacıyla; vitamin, mineral, protein, karbonhidrat, lif, yağ asidi, aminoasit gibi besin öğelerinin veya bunların dışında besleyici veya fizyolojik etkileri bulunan bitki, bitkisel ve hayvansal kaynaklı maddeler, biyoaktif maddeler ve benzeri maddelerin konsantre veya ekstraktlarının tek başına veya karışımlarının kapsül, tablet, pastil, tek kullanımlık toz paket, sıvı ampul, damlalıklı şişe ve diğer benzeri sıvı veya toz formlarda hazırlanarak günlük alım dozu belirlenmiş ürünler” olarak ifade edilmiştir.

İlgili Makaleler

Takviye gıdalarda meyve, sebze, bitkiler, mikroorganizmalar ve hayvansal kaynaklı hammaddeler kullanılmaktadır. Bunların hammadde olarak seçilmesinde insan sağlığında faydalı olan bileşikleri (antioksidanlar, vitamin ve mineraller, lif, yağ asitleri, enzimler, aminoasitler vb.) içermeleri etkili olmaktadır.

Takviye gıdalar çok geniş bir yelpazeye sahiptir, biz belirgin olan genel takviyelere göz atalım:

  • Vitaminler: A vitamini, D vitamini, E vitamini, K vitamini, C vitamini, Tiamin (B1), Riboflavin (B2), Niasin (B3), Pantotenik asit (B5), Pridoksin (B6), Biotin (B7), Folik asit (B9), B12 vitamini

  • Mineraller: Kalsiyum, Magnezyum, Demir, Çinko, İyot, Selenyum, …

  • Omega 3 Yağ Asitleri

  • Glukozamin ve Kondroitin Sülfat

  • Koenzim Q10

  • Bitkisel Ürünler: Ginseng, Sarı kantaron, Sarımsak, Gingko, Ekinezya, …

  • Probiyotikler

  • Prebiyotikler

  • Aminoasitler

  • Protein takviyeleri

  • Vücudun enerji metabolizması, bağışıklığını yükseltmek için alınabilen fitokimyasallar: kuersetin, enzimler, beta glukan, resveratrol…

Gibi…

Gıda takviyeleri kimler tarafından kullanılabilir?

Kimlerin takviye kullanabileceğini söylemeden önce şunu belirtmek istiyorum;

Günlük dengeli ve yeterli beslenme kişinin gereksinim duyduğu tüm besin öğelerini karşılar. Yapılan reklamların da etkisiyle insanlar takviye gıda olmadan gerekli ihtiyacı karşılayamayacaklarını düşünmekteler. Genellikle bitkisel veya hayvansal kaynaklar kullanılarak hazırlandığı için takviye gıdaların zararsız olduğu düşünülmektedir. Ayrıca bazı kişilere kullanımlarının doğal yolla karşılamaktan daha pratik gelmesi sebebiyle öncelikli tercihleri takviye gıda olmaktadır. Ancak bu yaklaşım doğru değildir. Gıda takviyeleri dengeli ve yeterli beslenmenin yerini tutmaz. Ayrıca takviye gıda ile alınan besin öğesinin biyoyararlılığı kullanılan etken maddeye bağlı olarak besinlerle alınanlar kadar yüksek olmayabilir. Takviye gıdalar her kişi için de uygun değildir. Doktor/diyetisyen onayı ile kullanılmalıdır.

Bazı özel durumlarda ve beslenme açısından riskli kişilerde ihtiyaçlar normal beslenmeyle karşılanamayabilir ve bu kişilerin takviye gıda kullanmaları gerekebilir. Örneğin güneş ışığından yeterince yararlanamayan yaşlılar, esmer tenliler, kapalı giyinenler D vitamini ihtiyacını doğal yollarla karşılayamayabilir. Hamile olanlar veya planlı hamilelik düşünenlerin bu özel dönemde önemli olan folik asit gibi besin öğesi takviyelerine ihtiyacı vardır. Ayrıca vegan beslenenler veya alerjisi bulunanlar da besinlerle karşılayamadıkları besin öğeleri için takviye kullanabilirler.

“Genel olarak yeterli ve dengeli beslenen yetişkinler vitamin ve mineral desteğine ihtiyaç duymazlar. Ancak sağlıklı da olsa bazı özel durumları olan bireylerin şu durumlarda besin destek ürünü (supleman) kullanması gerekli olabilir (Tek ve Pekcan, 2008- sayfa:18):

  • Düşük enerji içeren diyet tüketenler,
  • Yeterli ve dengeli beslenmeyi sağlayamayanlar (psikolojik ya da ekonomik nedenlerden dolayı),

  • Vejetaryenler (özellikle hiçbir hayvansal gıda tüketmeyen veganlar),

  • Demir yetersizliği anemisi olanlar,

  • Bebek (D vitamini yetersizliğinin önlenmesi) ve çocuklar,

  • Gebe ve emzikli kadınlar (Demir, folat, B12 vitamini vb.)

  • Menopoz sonrası kemik kaybı fazla olan kadınlar,

  • Yaşlılar,

  • Uzun süre ilaç kullananlar (antasitler, antibiyotikler, laksatifler, diüretikler),

  • Besin alımını engelleyen alerjik hastalıkları olanlar,

  • Bir hastalığa bağlı beslenme (nutrisyon) tedavisi alanlar,

  • Diyaliz tedavisi gören hastalar, vb.”

Takviye gıda almadan önce nelere dikkat edilmelidir?

Takviye gıdaların kullanım amacı, kişinin yaşı, kullanılmak istenen takviyenin vücuttaki durumu, bireyin hastalıkları, kullandığı ilaçlar vb. durumlara bağlı olarak kullanılması gereken ürün ve doz değişmektedir. Bu nedenle herhangi bir takviyeye başlamadan önce uygun olup olmadığı, uygunsa kullanılması gereken ürün ve doz için mutlaka doktora veya diyetisyene danışılmalıdır. Doktorlar tavsiye etmedikçe rastgele takviyeye başlanılmamalıdır.

Takviye gıdalar konusunda iki önemli husus vardır:

  1. Güvenilirlik: Takviye gıdalar FAO veya WHO onaylı olmalıdır. Bu kurumun standartlarının bulunmadığı durumlarda ulusal tüzüklere bakılmalıdır. Ülkemizde ise Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı onayı ile ürünlerin satışına izin verilmektedir.
  2. Biyoyararlılık: Takviye edici gıdanın içerisindeki etken maddenin vücutta ne kadar kullanılabildiğine de bakılmalıdır.

Takviye Gıdalar Hakkında Bilinmesi Gerekenler

  • Doğal beslenmenin yerine geçemezler.
  • İlaç yerine kullanılamazlar. Takviye gıdalar hastalıkları tedavi etmez, iyileştirmez, önlemez. Hastalık belirtilerinin azalmasına, ilerlemesinin yavaşlamasına yardımcı olabilir.

  • Takviyelerin ilaç sayılmaması tamamen doğal olduğu hatasına düşürmesin sizi. Takviye gıdalarda da katkı maddesi bulunabilir. Ayrıca doğal olan her gıda güvenlidir ve kullanılabilir diye bir durum da yoktur. Takviye gıdalar da ilaçlar gibi yan etkilere sebep olabilir.

  • Takviye gıdalar uygun dozlarda kullanılmalıdır. Fazla alınan takviyeler toksik etki yapabilir.

  • İlaç kullanılıyorsa takviye gıda kullanılmadan önce mutlaka doktora danışılmalıdır. Takviye gıdalar ilaç ile etkileşime girerek ilacın etkinliğini azaltarak veya arttırarak çeşitli sorunlara neden olabilir. Ayrıca bu etkileşim sonucu yan etkiler de oluşabilir.

  • Ayrıca gebe ve emziren bireyler de takviye gıda kullanmadan önce doktora danışmalıdır.

  • Takviye gıdalar, yeterli beslenme sağlanamadığında veya vücutta eksiklikler oluştuğunda kısa süreli kullanımı önerilmektedir.

Takviye gıdalar hangi amaçla kullanılmamalıdır?

“Günlük beslenme ihtiyacının karşılanmasının desteklenmesi amacıyla Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından kayıt altına alınan işletmelerde üretilen ve ithaline izin verilen “takviye edici gıda” niteliğindeki ürünlerin; kilo verdirici, kilo aldırıcı, boy uzatıcı, cinsel performansı arttırıcı, sigara bıraktırıcı, hastalıkları önleyici, tedavi edici ve iyileştirici ürünlermiş gibi gösterilerek satışa sunulması mevzuata aykırıdır. Bu tür iddialarla satılan ürünler, söz konusu beklentilerin karşılanması amacıyla tüketilmemelidir.”

Covid-19 sürecinde besin takviyeleri kullanılmalı mıdır?

İçinde bulunduğumuz bu pandemi dönemi sağlıklı beslenmenin ve bağışıklığı güçlü tutmanın önemini tekrar hatırlattı. Tek başına koronavirüsten koruyacak bir besin bulunmamaktadır ancak sağlıklı ve yeterli beslenmenin bağışıklık sistemini güçlendirerek yardımcı olabileceği bilinmektedir. Vücudun sağlıklı olması ve bağışıklık sisteminin güçlü olması için makro (karbonhidrat, protein, yağ), mikro (vitamin ve mineraller) besin öğelerinin vücuda yeterli miktarda alınması gerekmektedir. Bu yeterliliği sağlamak için bu süreçte de ilk tercihimiz yeterli ve dengeli beslenmek olmalıdır. Günlük olarak yeterli miktarda sebze, meyve, tam tahıl, yüksek proteinli gıdalar (balık, tavuk, kırmızı et, kurubaklagil, yumurta,…) ve süt ve süt ürünlerinin (yoğurt, ayran, kefir, peynir, …) tüketilmesi, zeytinyağı kullanımı ve yeterli su tüketimi sağlıklı beslenmenin altın kuralıdır.

Pandemi döneminde sebze ve meyve tüketimi gerekli vitamin ve mineralleri sağlamak için ön planda tutulmalıdır. Hastalıklara neden olan virüs ve bakterilere karşı vücudun önemli savunma mekanizmalarından olan antikorların görevlerini yerine getirebilmeleri için her gün yeterli protein alınması gerekmektedir. Bunlara ek olarak probiyotik takviyeli yoğurt ve kefir gibi ürünlerde bulunan faydalı mikroorganizmalar da bağışıklık sistemini destekleyici etkide bulunabilir. C vitamininden zengin gıdalar (biber, narenciye, kivi, maydanoz, ıspanak…), zeytinyağı, ceviz, badem, fındık gibi E vitamininden zengin gıdalar, balık (omega 3), yulaf (beta glukan), sarımsak, yeşilçay, zencefil, avokado, çinkodan zengin et, karaciğer, deniz ürünleri, kabak çekirdeği gibi gıdaları tüketmek de bağışıklık sisteminizi destekler. Güçlü bir bağışıklık sistemi için yeterince uyumak ve dinlenmek de önemlidir. Çünkü vücudun en fazla tamir olduğu zamandır. Ayrıca şekerli gıdalardan, hamur işlerinden, sigara ve alkolden uzak durmak da bağışıklık sisteminizi güçlendirir.

Pandemi dönemi beslenmesinin nasıl olması gerektiğini anlattım. Bu şekilde beslenemeyen veya beslenmeyen kişiler geçirilen bu zorlu süreçte vitamin ve mineral takviyeleri kullanabilirler ama tekrar söylemekte fayda görüyorum gerekli vitamin ve mineralleri sağlamak için tercih edilmesi gereken ilk yol sağlıklı beslenme olmalıdır. Bu süreçte bağışıklık sistemini güçlendiren C vitamini, çinko gibi minerallerin takviyesi gerekebilir. Yapılan araştırmalarda bağışıklık sisteminde kritik rol oynayan D vitamini yetersizliğinde koronavirüse yakalanma ve bu sebeple ölüm riskinin daha yüksek olduğu, D vitamininin yetersiz olduğu kişilerin hastalığı daha ağır atlattığı görülmüştür. Eğer D vitamini eksikliği olan kişiler özellikle içinde bulunduğumuz bu kış aylarında doktor onayıyla takviye almalıdır.

Covid-19 sürecinde besin takviyeleri kullanılabilir ama yukarıda da sürekli belirttiğim gibi kesinlikle doktor onayı ile kullanılmalıdır. Kendi kendimize takviye kullanmamalıyız. Bunun için önce bir tahlil yapılmalı, eksikliği bulunan vitamin veya mineral varsa doktorun onayladığı ürün ve doz kullanılmalıdır. Çünkü vitamin ve minerallerin aşırı alımı toksik etki yapabilir. Ayrıca bazı ilaçlarla etkileşime girerek olumsuz sonuçlar doğurabilir.

Takviye gıdalarla ilgili olarak kısa bir özet yapmak gerekirse; gıda takviyeleri, hastalıkları tedavi etme, önleme amacı olmayan, normal beslenmeyi desteklemek amacıyla kullanılan, doğru kişinin (doktor/diyetisyen) önerisiyle, doğru dozda ve doğru şekilde alındığında yararlı olan ürünlerdir.

Daha Fazla Göster

İlgili Makaleler