Bahar nezlesi

Alerjik rinit (AR) burundaki teneffüs yollarının alerjik iltihaplanması sonucu ortaya çıkan, alerjen ismi verilen havada bulunan küçük partiküllere karşı burunun verdiği olağandışı karşılık sonucu gelişen ve en sık görülen alerjik hastalıktır. Mevsimsel yahut yıl uzunluğu olabilir. Tıp lisanında mevsimsel alerjik rinit (MAR) olarak isimlendirilen hastalığa halk ortasında bahar yahut saman nezlesi denir. MAR toplumun yaklaşık %20-25’ini tesirler. Ülkemizde ise dünya sayılarına nazaran biraz daha düşük olmakla birlikte sıklığı yaklaşık %10’dur.

Astım ya da ekzeması olanlarda ya da ailesinde astım ya da alerjik rinit olanlarda MAR gelişme riski daha yüksektir. MAR rastgele bir yaşta başlayabileceği üzere çoklukla çocukluk ya da genç erişkin devirde ortaya çıkar .

MAR’e en sık neden olan alerjenler başta çimen polenleri olmakla üzere ağaç polenleri, ot polenleri, mantar ve küf sporlarıdır. MAR daha çok polenlere bağlıdır ve

MAR çoklukla ilkbaharda 2-3 ay boyunca görülür ve yakınmalar bireyden şahsa farklılıklar gösterebilir. Birçok hastada burun akıntısı, tıkanıklığı, burun içi, damak, boğaz, kulakların içinde kaşıntı; art geriye hapşırıklar, geniz akıntısı, gözlerde kaşınma, kızarma, batma, boğazda ağrı ve ses kısıklığı, kulaklarda dolgunluk olabilir. Geniz akıntısı nedeniyle tekrarlayan sık boğaz temizlenmesi balgamsız, kesik kesik kuru bir öksürüğe yol açabilir. Bazen polenlerin çok ağır olduğu dönemlerde kuru öksürüğe ek olarak, nefes darlığı ve göğüste hırıltının da görüldüğü “polen astımı” dediğimiz durum ortaya çıkar. Burun tıkalı olduğu için uykuda daima ağızdan nefes alıp vermek, boğazda kuruma ve sık uyanmaya neden olur. Sonuçta uyku kalitesi bozulacağı için gün içinde yorgunluk, halsizlik de olabilir ve sonuçta kişinin okul/iş başarısı etkilenir.

MAR tanısı hastanın tabibe bildirdiği tipik şikayetler ve yapılan muayeneyle elde edilen bulgularla birlikte yapılan alerji testlerinin sonucuna dayanır. Bilhassa çayır-çimen poleni alerjisi olanlarda yakınmaların ilkbahar aylarında olması beklenir. Yapılan testler tanıyı doğrular ve sorumlu alerjeni tespit etmeye fayda. Alerji deri testleri için dikkat edilmesi gereken değerli bir nokta kullanılan alerji haplarının (antihistaminik) 7-14 gün evvel kesilmesidir. Bu cins ilaçlar kullanılırken yapılan alerji deri testleri hakikat ve sağlıklı sonuç vermez. Çoklukla alerji uzmanları test öncesi bunu sorgularlar fakat bu durum bazen alerji uzmanı olmayan tabiplerin gözünden kaçabilir. Şayet alerji hapı kullanımı yahut cildin çok hassas olması üzere nedenlerle alerji deri testi yapılamıyorsa kan alınarak laboratuvarda yapılacak kimi testlerle de bireyin hangi alerjene hassas olduğu belirlenebilir, lakin deri testleri alerjiyi saptamada öncelikle tercih edilir.

MAR’li hastalar uzun mühlet grip sanılıp yanlış tedaviler uygulanabilir. Tedavinin temelini alerjenden korunma ve uygun vakitte uygun ilaçlarla tedavi oluşturur. Birçok hastada bu yaklaşımla yakınmalar tesirli biçimde denetim altına alınabilir.

Polenlerden korunmak için alınması gereken tedbirler:

İlkbahar aylarında otomobilde camların kapalı tutulması yahut toplu taşım araçlarında açık pencerenin önünde oturulmaması çok kıymetlidir. Zira yüze süratle esen rüzgarla birlikte polenler alerjik kişinin ağız, burun ve gözlerine dolmaktadır! Yakınmaların ağır olduğu periyotlarda kapalı ortamlarda polen filtreli klimalardan faydalanılabilir. Son yıllarda otomobillerdeki klimalar genelde polen filtreli olduğu için polenlerden korunmak daha kolay hale gelmiştir. Çimlerin biçildiği ortamlarda muhakkak bulunulmaması gerekir. Polenlerin ağır olduğu periyotlarda çok pratik olmasa da dış ortamda yüksek kalitede bir maske kullanılabilir. Polen alerjik hastaların polen mevsiminde piknik ve gibisi kır seyahatlerinden; ve açık havada idmandan kaçınmaları gerekir. Meskene girdikten sonra sokak kıyafetlerinin çabucak değiştirilip, duş alınması, saçta ve ciltte bulunan alerjenleri uzaklaştıracağı için önerilmektedir.

Alerjenlerden korunmak, yakınmaların şiddetini azaltmakla birlikte yakınmaları tam denetim altına almak için birçok vakit korunma tedbirlerinin yanında ilaç tedavileri de önerilir. Burun yoluyla uygulanan kortizonlu spreyler yakınmaları denetim altına almada kullanılacak birinci seçenek ilaçlardır. Başlangıçta kortizonlu burun spreyi kullanma fikri şahısları huzursuz etmekle birlikte bunların kortizon hapları ya da iğneleri üzere yan tesirlere yol açmaları beklenmez. Spreylerde bulunan kortizon yalnızca burun bölgesine uygulandığından ve kortizon hapları ve iğnelerine nazaran dozu çok düşük olduğundan korkulanın tersine yan tesiri yok denecek kadar azdır, uzun müddetli kullanımda nadiren burunda kurumaya bağlı olarak hafif burun kanamaları görülebilir. Bu ilaçlar uzun müddetli olarak 6 yaştan itibaren (bazılarında 2 yaştan itibaren) itimatla kullanılabilir, lakin uzun mühlet kullanması gereken hastalara sistemli ortalarla hekim muayenesi önerilir.

Başka bir küme ilaç olan alerji hapları (antihistaminikler) kaşıntı, burun akıntısı ve hapşırığa tesirlidir. Lakin, burun tıkanıklığı üzerine tesirleri yoktur ve kortizonlu burun spreyleriyle birlikte kullanıldıklarında tek başına olduklarından daha etkilidirler. Eski tip alerji haplarının uyku ve sersemlik yapma üzere yan tesirleri olmasına karşın yeni tip alerji haplarının bu tip yan tesirleri yoktur. Burun açıcı damla ve spreylerin ortaya çıkabilecek yan tesirleri ve nezleyi kötüleştirme olasılıkları nedeniyle 5-10 günden uzun kullanımı önerilmez. Ağızdan tablet olarak kullanılan burun tıkanıklığını giderici ilaçlar (oral dekonjestanlar) yüksek tansiyonu olan ve orta yaşı geçmiş bireylerde beyin kanaması ve felç oluşturma riski taşımaları nedeniyle pek önerilmemektedir.

Sorumlu alerjenden korunma ve ilaç tedavisi ile MAR’li hastaların birçoklarının hastalıkları denetim altına alınabilmektedir. Şayet MAR’li kişi sorumlu alerjenle teması kesemiyor ve ilaçlardan da besbelli yarar görmüyorsa “immünoterapi” denilen aşı tedavisi gündeme gelebilir. Aşı tedavisinin tesir sistemi net olmamakla birlikte hastaların bir kısmı aşıdan yarar görmektedir. Ömrü tehdit edici yan tesir ve tepkilere neden olabileceği için bu tedavi tekniği yalnızca alerji uzmanları tarafından planlanmalı ve uygulanmalıdır.

Polen allerjik bireylerde bilinmesi gerekli kıymetli noktalardan birisi de çapraz tepki denen olaydır. Oral alerji sendromu yahut polen-besin alerjisi olarak da bilinen bu durumda polen alerjisi olan bireylerin yaklaşık %40’ında polen alerjenleri ve birtakım besinlerdeki proteinlerdeki yapısal benzerliğe bağlı olarak kimi taze zerzevat ve meyvelerin içerdiği alerjenlere karşı da hassaslık gelişebilmektedir. Örneğin huş ağacı (Betula verrucosa) polenlerine allerjik olan şahısların yaklaşık üçte biri elma, armut, kiraz, vişne üzere çekirdekli meyveleri yerken ağız içi ve dudaklarda kaşıntı, şişlik; karın ağrısı, bulantı üzere yakınmalar olabilir. Buna benzeri öteki olaylar pelin ve üzüm otu üzere öteki küme polenlerle de görülmektedir.